Referat na konferencję popularno-naukową w Rzeszowie 23.03.2013
Podstawowe cele polityki zagranicznej PRL w latach 1971-1980
Podstawowe cele w owym czasie wynikały z generalnej linii polityki sformułowanej u zarania Polski Ludowej i realizowanej z różnym nasileniem w latach 1944-1980. Polityka ta zabezpieczała żywotne interesy narodu polskiego i jego socjalistycznego państwa, zapewniała jego terytorialną integralność, suwerenność i bezpieczeństwo, była ważnym czynnikiem tworzenia sprzyjających warunków zewnętrznych dla realizacji planów społeczno gospodarczych rozwoju kraju i zaspokajania potrzeb narodu. Polityka ta opierała się na trzech podstawach:
- na zasadzie trwałego sojuszu, braterstwa i współpracy z ZSRR oraz innymi państwami socjalistycznymi;
- na zasadzie solidarności z siłami walczącymi o wolność narodów i postęp społeczny, poparcia dla krajów uwalniających się z więzów imperializmu, kolonializmu i neokolonializmu;
- na zasadzie współpracy z państwami kapitalistycznymi w oparciu o zasady pokojowego współistnienia.
Generalnie polityka ta przyniosła Polsce w epoce Gierka wielkie sukcesy na arenie międzynarodowej i umocniła miejsce Polski we wspólnocie państw socjalistycznych.
Polska otwarła się na kraje tzw. trzeciego świata rozwijając z nimi liczne kontakty polityczne, gospodarcze i kulturalne, popierała ich dążenia do niepodległości i równoprawnych stosunków na arenie międzynarodowej. Jeśli chodzi o kraje kapitalistyczne Polska umocniła tradycyjnie dobre stosunki z Francją oraz krajami skandynawskimi, przełamała złą passę stosunków z RFN i nawiązała liczne stosunki z USA zwieńczone trzema wizytami amerykańskich prezydentów w Polsce i wizytą Edwarda Gierka w Stanach Zjednoczonych. Ważnym elementem była aktywna polityka kredytowa upatrywana przez władze jako istotny czynnik modernizacji kraju. Nadzieje i rachuby tej polityki nie zawsze sprawdzały się w późniejszym okresie dekady gierkowskiej. W stosunkach z krajami socjalistycznymi kluczową rolę odgrywały stosunki z ZSRR. Był to strategiczny wówczas sojusznik Polski, gwarant jej wewnętrznej i międzynarodowej polityki. Poziom rozwoju technologicznego, z wyjątkiem przemysłu zbrojeniowego i surowcowego był niższy w Związku Radzieckim niż w Polsce co prowadziło do różnic interesów między obydwoma krajami. Próbowano to rozwiązać na drodze układów dwustronnych w ramach RWPG a także umów Polski z bardziej rozwiniętymi krajami socjalistycznymi. Rodziło to różnego rodzaju napięcia jednocześnie widząc w otwarciu Polski na Zachód remedium na zmniejszenie opóźnienia technologicznego w ZSRR. Polska udzielała poparcia moralnego i politycznego Wietnamowi w jego wieloletniej walce z imperializmem francuskim i amerykańskim, popierała również KRLD i Mongolię. Stosunki z ChRL były chłodne ze względu na głębokie podziały i spory ideologiczne między KPZR i KPCh. Od połowy lat 60-tych Chiny szły własną drogą do socjalizmu oskarżając Moskwę o rewizjonizm i wielkomocarstwowy szowinizm. Osłabiło to socjalizm w skali światowej, miało to jednak wpływ na uratowanie socjalizmu w Chinach w obliczu klęski „realnego socjalizmu” w ZSRR i Europie w latach 1989-1991. Lata 70-te przyniosły dalszy postęp w walce narodów Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej z imperializmem, kolonializmem i rasizmem. Wiele krajów w tym czasie weszło na drogę niekapitalistycznego i socjalistycznego rozwoju. Polska popierała współpracę z ruchem państw niezaangażowanych i przysłała obserwatora na konferencję tych państw w Hawanie w połowie lat 70-tych. Polska popierała walkę narodów Namibii i Zimbabwe w ich walce o niepodległość, ludność RPA w walce z apartheidem i prawo narodu palestyńskiego do stworzenia własnego państwa. Polityka zagraniczna Polski wobec krajów tzw. trzeciego świata opierała się na popieraniu dążeniu do zachowania i umocnienia światowego pokoju, rozbrojenia i przebudowy międzynarodowych stosunków gospodarczych. Popierała liczne inicjatywy ONZ w tym zakresie. Rozwijała intensywne stosunki z kapitalistycznym Zachodem. Polityce odprężenia sprzyjały ustalenia Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie na temat pokojowego współistnienia przyjęte w latach 1972-1975. Strony budowały wzajemne zaufanie. W maju 1972 roku wizytę w Moskwie złożył prezydent Richard Nixon a później Leonid Breżniew podróżował do USA. Wcześniej, w lutym 1972 roku Nixon spotkał się w Pekinie z Mao Tse Tungiem. W 1975 roku tak samo uczynił prezydent Gerald Ford. W 1973 roku ChRL przyjęto do ONZ i stała się ona stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ. Bezprecedensowym wydarzeniem była KBWE zakończona w 1975 roku. Wzięły w niej udział wszystkie państwa europejskie poza Albanią oraz USA i Kanada. Przyjęto zasady współpracy a dwustronne rokowania radziecko-amerykańskie doprowadziły w marcu 1972 roku do podpisania układów na temat do częściowego rozbrojenia. Wielkim przełomem było uznanie na arenie międzynarodowej NRD jako odrębnego państwa, uregulowanie stosunków między obydwoma państwami niemieckimi i przyjęcie ich do ONZ. Układ Helsiński z 1975 roku był postrzegany jako wzajemne zwycięstwo, zwłaszcza między NATO a Układem Warszawskim. Jednakże dla państw socjalistycznych okazał się brzemienny w skutkach. Tzw. trzeci koszyk, zawierający postulat przestrzegania praw obywatelskich, stał się punktem wyjścia dla rosnących szybko ruchów opozycyjnych przeciwnych coraz bardziej wyrodniejącemu systemowi „realnego socjalizmu” i partiom, już teraz tylko z nazwy, komunistycznym. Doprowadziło to w konsekwencji do upadku bloku wschodniego. Polska w tym czasie rozwijała przyjazne stosunki z Francją i Stanami Zjednoczonymi, kontynuowała politykę normalizacji stosunków z RFN i zabezpieczania swoich interesów na Bałtyku poprzez przekształcenia go w strefę pokoju i przyjaznej współpracy oraz rozszerzenie swych wód terytorialnych. Polska dążyła do zahamowania wyścigu zbrojeń, ustanowienia w Niemczech i Europie środkowej strefy bezatomowej oraz występowała na rzecz likwidacji wszelkich ognisk zapalnych i konfliktów. Siły zbrojne PRL brały udział w Doraźnych Siłach Zbrojnych ONZ na Bliskim Wschodzie. Z inicjatywy Edwarda Gierka ONZ uchwalił deklarację o wychowaniu społeczeństw w duchu pokoju. Uregulowano stosunki z Kościołem Katolickim czego konsekwencją było były wizyty polskich przywódców w Watykanie i pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w 1979 roku.
Polska umacniała suwerenność własnego państwa, pogłębiała współpracę z innymi państwami bloku socjalistycznego, popierała walkę uciskanych państw i narodów tzw. trzeciego świata i prowadziła politykę pokojowego współistnienia z państwami kapitalistycznymi. Bez wątpienia był to jeden z najlepszych okresów państwa polskiego w XX wieku. Jednocześnie wewnątrz kraju konsolidowały się siły antysocjalistyczne, które wzięły górę w następnej dekadzie (1980-1989).
dr hab. Zbigniew Wiktor- prof. nadzwyczajny Uniwersytetu Wrocławskiego (emerytowany) i prof. nadzw. Dolnośląskiej Wyższej Szkoły Wynalazczości i Techniki w Polkowicach