Referat na konferencję popularno-naukową w Rzeszowie 23.03.2013
Ogólna ocena sytuacji międzynarodowej Polski w 1970 roku
U schyłku lat 60-tych ubiegłego wieku Polska weszła w okres głębokich sprzeczności wewnętrznych oraz protestów organizowanych przez różne siły społeczne. Kierownictwo PZPR traciło resztki autorytetu, kulminacją tego procesu były wydarzenia z marca 1968 i grudnia 1970 roku. Doprowadziły one w konsekwencji do upadku rządów Władysława Gomułki. W tym czasie w Europie i szerzej na świecie trwała ostra rywalizacja między kapitalizmem na czele z USA i socjalizmem na czele z ZSRR w ramach zimnej wojny. W innych częściach świata trwały w tym czasie wojny, m.in. w Wietnamie i na Bliskim Wschodzie a w Afryce, Azji i Ameryce Łacińskiej kontynuowany był proces dekolonizacji. W Europie umocniła się żelazna kurtyna dzieląc szczególnie Niemcy na dwa odmienne ustrojowo państwa- kapitalistyczną RFN i socjalistyczną NRD. Kraje Starego Kontynentu podzielone były na kraje NATO i kraje Układu Warszawskiego oraz EWG i RWPG. Europa nasycona była bazami wojskowymi obu stron. Dla Polski najważniejsze było wówczas uznanie granicy zachodniej na Odrze i Nysie Łużyckiej. Ponieważ Niemcy Zachodnie były temu niechętne, Polska szukała wsparcia i gwarancji w tych dążeniach w ZSRR i innych państw bloku socjalistycznego, zwłaszcza NRD, które uznały tę granicę już w lipcu 1950 roku. W drugiej połowie lat 60-tych w RFN do władzy doszły do władzy nowe siły reprezentowane przez SPD i Liberałów na czele z kanclerzem Willym Brandtem. Uznały one za konieczną zmianę dotychczasowej polityki wschodniej co zaowocowało zawarciem w 1970 roku traktatów z ZSRR i Polską. Był to ostatni sukces ekipy Gomułki. W latach 1971-1976 władze polskie próbowały realizować wielki plan przyspieszenia rozwoju ekonomicznego. Rząd zaciągnął wielkie (jak na owe czasy) pożyczki w strefie dolarowej, dokonał otwarcia na Zachód i przystąpił do realizacji wielkich inwestycji, podnosząc jednocześnie renty i uposażenie ogółu ludności. Płace realne pracowników wzrosły w owym czasie o 40%. Liczono, że kredyty zostaną spłacone wyprodukowanymi w nowopowstałych zakładach towarami. Koncepcja ta załamała się w 1974 roku na skutek kryzysu energetyczno-paliwowego i walutowego na świecie. Szczególnie dotknęła Polskę dewaluacja dolara, zamknięcie rynków na towary produkowane w Polsce oraz przechwycenie dużych sum przez inne kraje socjalistyczne z ZSRR na czele, który zakupił np. okręty wyposażone w oprzyrządowanie zakupione w strefie dolarowej. Problemy ze spłatą pożyczek pojawiły się już w 1976 roku. Polska znalazła się w tzw. pułapce zadłużeniowej. Fiaskiem zakończyła się próba podwyżki cen w 1976 roku. W 1978 roku sytuacja gospodarcza Polski uległa gwałtownemu załamaniu. Z tego faktu skorzystały państwa zachodnie na czele z USA, które przypuściły ostry atak propagandowy na panujący w Polsce system społeczno-polityczny. Wsparcia tym siłom udzielił Watykan, zwłaszcza po wyborze kardynała Karola Wojtyły na Papieża. Rząd polski oskarżano o nieprzestrzeganie ustaleń zawartych w 1975 roku w Helsinkach dotyczących przestrzegania praw człowieka. Wzywano również do zerwania współpracy z ZSRR i wystąpienia z Układu Warszawskiego. Na to nałożyła się skomplikowana sytuacja wewnętrzna, gdzie po strajkach w Radomiu i Ursusie uaktywniła się opozycja antyustrojowa na czele z Komitetem Obrony Robotników (KOR) organizująca opozycyjną inteligencję i robotników do antysocjalistycznych wystąpień, które z całą mocą nastąpiły u schyłku dekady gierkowskiej w 1980 roku.
dr hab. Zbigniew Wiktor- prof. nadzwyczajny Uniwersytetu Wrocławskiego (emerytowany) i prof. nadzw. Dolnośląskiej Wyższej Szkoły Wynalazczości i Techniki w Polkowicach