Rok 1943

2 stycznia 1943 r. – Niemieccy żandarmi w koloni Boiska zamordowali dwie polskie rodziny udzielające pomocy Żydom.

12 stycznia 1943 r. – Początek operacji „Iskra”, mającej na celu przerwanie blokady Leningradu.

13 stycznia 1943 r. – Likwidacja getta żydowskiego w Szydłowcu.

17 stycznia 1943 r. – Zamachy Gwardii Ludowej na kina dla Niemców w Warszawie.

18 stycznia 1943 r. – Początek wysiedleń Żydów z warszawskiego getta i pierwsze akcje żydowskiej samoobrony pod dowództwem Mordechaja Anielewicza.

19 stycznia 1943 r. – Powstał Związek Walki Młodych.

22 stycznia 1943 r. – Rozkaz generała Stefana Roweckiego o utworzeniu Kedywu AK.

25/26 stycznia 1943 r. – Powstanie zamojskie. Polscy partyzanci stoczyli bitwę z niemieckimi kolonistami we wsi Cieszyn, gdzie zginęło 60 mieszkańców.

29 stycznia 1943 r. – Niemcy spacyfikowali wsie Budy, Hutę Dzierążyńską i Sumin, mordując 121 osób.

1 lutego 1943 r. – Partyzanci z Batalionów Chłopskich rozbili w bitwie pod Zaborecznem niemiecki oddział, który miał spacyfikować tę wieś.

2 lutego 1943 r. – Decydujące w całej wojnie zwycięstwo Armii Czerwonej pod Stalingradem. W tym samym dniu Niemcy wymordowali wędrowny tabor cygański (ok. 50-60 Romów).

4 lutego 1943 r. – Klęska oddziału AK w bitwie pod Lasowcami na Zamojszczyźnie.

9 lutego 1943 r. – Faszyści z UPA dokonali masakry Polaków we wsi Parośla na Wołyniu.

14/15 lutego 1943 r. – Początek formowania się polskich formacji zbrojnych w ZSRR pod auspicjami Związku Patriotów Polskich.

21 lutego – 18 marca 1943 r. – Klęska Armii Czerwonej pod Charkowem, stabilizacja frontu wschodniego.

23 lutego 1943 r. – Oddział Gwardii Ludowej opanował Głogów Małopolski.

24 lutego 1943 r. – Niemcy spacyfikowali wieś Paulinów, mordując 11 Polaków oraz 3 uciekinierów, w ramach represji za pomoc Żydom.

1 marca 1943 r. – Grupa inicjatywna polskich komunistów w ZSRR zorganizowała się w Związek Patriotów Polskich, który został formalnie powołany na I zjeździe 9 czerwca. Związek prowadził przede wszystkim działalność kulturalno-socjalną i edukacyjną wśród Polaków rozproszonych w ZSRR.

7 marca 1943 r. – Niemcy i Ukraińcy spacyfikowali wieś Kaszyce na Podkarpaciu, zabijając ok. 130 osób.

12 marca 1943 r. – Lokalny oddział „Jędrusie” z oddziałem AK rozbił więzienie w Opatowie, uwalniając ok. 80 więźniów.

13-14 marca 1943 r. – Likwidacja krakowskiego getta.

15 marca 1943 r. – W Siedliskach pod Miechowem Niemcy zamordowali rodzinę Baranków oraz 4 ukrywanych przez nią Żydów.

18 marca 1943 r. – Kierownictwo Walki Cywilnej ogłosiło, że szmalcownictwo będzie karane śmiercią. W wyniku niemieckiej pacyfikacji zginęło ok. 200 mieszkańców wsi Różańca w powiecie biłgorajskim.

21 marca 1943 r. – Utworzono Krajową Reprezentację Polityczną polskiego Państwa Podziemnego bez udziału komunistów.

26 marca 1943 r. – Akcja pod Arsenałem zorganizowana przez Szare Szeregi. W odwecie za tę akcję Niemcy rozstrzelali następnego dnia 140 więźniów Pawiaka.

29 marca 1943 r. – Faszyści z UPA dokonali zbrodni w Pendykach na 150 Polakach i w Halinówce na 40 Polakach. Tego samego dnia oddział „Jędrusiów” z oddziałem AK rozbił więzienie niemieckie w Mielcu i uwolnił 126 więźniów.

7 kwietnia 1943 r. – Powstała Polska Armia Ludowa.

8 kwietnia 1943 r. – Początek rzezi wołyńskiej (ludobójstwa). W tym dniu faszyści z UPA przy współudziale ludności ukraińskiej zamordowali 130 Polaków w osadzie Brzezina w powiecie sarneńskim.

14 kwietnia 1943 r. – Powstała Robotnicza Partia Polskich Socjalistów przez frakcję tzw. „Barykadowców” (polska grupa konspiracyjna „Barykada Wolności” lewicy socjalistycznej pod kierownictwem Stanisława Dubois na bazie grupy działaczy młodzieżowych Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego oraz Czerwonego Harcerstwa).

15 kwietnia 1943 r. – Niemcy rozstrzelali 500 Żydów w getcie w Kopyczyńcach w dawnym województwie tarnopolskim.

17 kwietnia 1943 r. – Ponad 1000 Żydów zostało rozstrzelanych w czasie likwidacji getta w Kozowej w dawnym województwie tarnopolskim.

19 kwietnia 1943 r. – Wybuchło powstanie w warszawskim getcie żydowskim.

23 kwietnia 1943 r. – Około 600 Polaków zostało zamordowanych w Janowej Dolinie na Wołyniu przez połączone siły UPA, kolaboracyjnej policji ukraińskiej i tzw. „czerni” (okolicznego chłopstwa).

25 kwietnia 1943 r. – Czesław Miłosz poruszony widokiem karuzeli na Placu Krasińskich obok płonącego getta stworzył wiersz „Campo di Fiori” – pierwsze świadectwo zagłady Żydów w polskiej literaturze.

25 kwietnia 1943 r. – Gestapowiec Wilhelm Schuhmacher rozstrzelał na cmentarzu w Nowym Żmigrodzie na Podkarpaciu 16 kalekich Łemków, Romów i Żydów.

W maju 1943 r. – W Sielcach nad Oką zaczęła się formować 1. Warszawska Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki pod dowództwem płk. dypl. Zygmunta Berlinga. W ramach Dywizji sformowano m.in. dywizjon artylerii przeciwpancernej, brygadę pancerną, pułk czołgów, pułki piechoty, pułk artylerii lekkiej, dywizjon moździerzy, 1. Samodzielną Myśliwską Eskadrę Lotniczą, batalion kobiecy im. Emilii Plater, batalion szkolny, batalion saperów, batalion sanitarny, kompanię kobiecą fizylierów, kompanię rusznic przeciwpancernych, kompanię zwiadowczą i kompanię łączności.

3 maja 1943 r. – W wyniku ataku Ukraińców zginęło 53 Polaków we wsi Kuty na Wołyniu.

8 maja 1943 r. – W bunkrze przy ul. Miłej 18 popełnił samobójstwo przywódca powstania Mordechaj Anielewicz wraz z narzeczoną i towarzyszami. Tego samego dnia Niemcy rozstrzelali kryjących się Żydów w schronie przy ul. Świętojerskiej 25 w Warszawie. W Nalibokach na Białorusi zamordowano 128 Polaków.

10 maja 1943 r. – Grupa Specjalna Armii Ludowej przeprowadziła zamach przy użyciu granatów na Bar Podlaski w Warszawie, w którym zginęło 6 Niemców, a wielu zostało rannych.

11 maja 1943 r. – Niemcy i kolaboranci spacyfikowali Skałkę Polską na Kielecczyźnie, mordując 93 osoby.

12/13 maja 1943 r. – Atak żołnierzy Batalionów Chłopskich na niemiecki wojskowy pociąg urlopowy pomiędzy Puławami a Gołębiem.

15 maja – 16 czerwca 1943 r. – Taktyczne zwycięstwo partyzantów pod dowództwem Tito w bitwie nad Sutjeską.

16 maja 1943 r. – Skończyło się powstanie w warszawskim getcie żydowskim. Niemcy spalili Wielką Synagogę w Warszawie.

18 maja 1943 r. – Niemcy i Ukraińcy spacyfikowali wieś Szarajówka koło Biłgoraja, kiedy to 58 mieszkańców wepchnięto do kilku domów i stajni i spalono żywcem.

20 maja 1943 r. – Udana akcja Szarych Szeregów pod Celestynowem (odbicie więźniów transportowanych do Auschwitz).

21-22 maja 1943 r. – Zlikwidowano getta w Brodach koło Lwowa i w Przemyślanach pod Lwowem.

23 maja 1943 r. – Niemcy zamordowali na cmentarzu w Kielcach 45 żydowskich dzieci.

24 maja 1943 r. – Faszyści z UPA zamordowali 170 Polaków we wsi Niemodlin w powiecie kostopolskim.

26 lub 27 maja 1943 r. – Faszyści z UPA zamordowali 126 Polaków we wsi Niemilia na Wołyniu.

27/28 maja 1943 r. – Patrole dywersyjne AK zlikwidowały 28 konfidentów gestapo w Radomsku.

28 maja 1943 r. – Po pacyfikacji Leżajska Niemcy rozstrzelali 43 jego mieszkańców.

29-31 maja 1943 r. – W ruinach getta Niemcy rozstrzelali około 530 więźniów Pawiaka.

30 maja 1943 r. – Rozpoczęło się scalanie oddziałów Batalionów Chłopskich z Armią Krajową.

1 czerwca 1943 r. – Niemcy wymordowali 180 mieszkańców wsi Sochy na Zamojszczyźnie.

3 czerwca 1943 r. – Po pacyfikacji wsi Strużki koło Staszowa w województwie świętokrzyskim Niemcy zamordowali 74 osoby.

4 czerwca 1943 r. – Hitlerowcy dokonali brutalnych pacyfikacji wsi Krajno Pierwsze w powiecie kieleckim i Nasiechowice w powiecie miechowskim w Małopolsce.

5 czerwca 1943 r. – Niemcy i Ukraińcy w getcie w Trembowli rozstrzelali ostatnich przy życiu 350 Żydów. W tym samym dniu w kościele św. Aleksandra w Warszawie gestapo aresztowało kilkudziesięciu żołnierzy Organizacji Specjalnych Akcji Bojowych AK.

9 czerwca 1943 r. – Masowe aresztowania mieszkańców Jędrzejowa urządzone przez Niemców, w wyniku których zginęło 11 osób.

10 czerwca 1943 r. – W odwecie za pomoc udzieloną Żydom Niemcy spacyfikowali wsie Hucisko i Przewrotne w powiecie rzeszowskim, zabijając 21 osób.

12 czerwca 1943 r. – Niemcy rozstrzelali ok. 1400 Żydów z getta w Brzeżanach i ok. 1000 Żydów z getta w Kozowej.

13 czerwca 1943 r. – Ukraińscy faszyści zamordowali 68 Polaków, 6 Rosjan i 1 Ukraińca w miejscowości Kołki.

16 czerwca 1943 r.  – Zlikwidowano getto we Lwowie.

19 czerwca 1943 r. – Powstanie iwienieckie (partyzanci z Ośrodka AK Stołpce rozbili w Iwieńcu oddział niemiecki).

19 czerwca 1943 r. – Niemcy rozstrzelali 500 Żydów w czasie likwidacji getta w Zbarażu.

23/24 czerwca 1943 r. – Początek niemieckiej akcji wysiedleńczej o kryptonimie „Werwolf” na Zamojszczyźnie.

24 czerwca 1943 r. – Niemiecka pacyfikacja wsi Majdan Nowy na Zamojszczyźnie, w wyniku której zginęło 28 osób. W Zbydniowie zaś oddział SS wymordował 19 uczestników wesela.

25 czerwca 1943 r. – Wybuchło powstanie w getcie w Częstochowie.

28 czerwca 1943 r. – W odwecie za pomoc udzieloną Żydom Niemcy spacyfikowali wieś Cisle w powiecie mińskim, rozstrzelawszy 25 Polaków i 3 Żydów. A w Przemyślanach koło Lwowa Niemcy zlikwidowali filię obozu pracy w Kurowicach, rozstrzelawszy 250 kobiet, a 200 mężczyzn przenosząc do Kurowic.

30 czerwca 1943 r. – Gestapo aresztowało generała Stefana Roweckiego, wydanego przez konfidentów.

3-4 lipca 1943 r. – Niemcy spacyfikowali wsie Majdan Stary na Zamojszczyźnie (mordując 75 osób) oraz Bór Kunowski na Kielecczyźnie (mordując 43 osoby).

5 lipca – 23 sierpnia 1943 r. – Decydujące i strategiczne zwycięstwo Armii Czerwonej w bitwie na Łuku Kurskim.

7 lipca 1943 r. – Na lotnisku Grigoriewskoje w obwodzie razańskim została zorganizowana 1. Samodzielna Myśliwska Eskadra Lotnicza.

10 lipca 1943 r. – Lądowanie Aliantów na Sycylii. Aliancka kampania włoska trwająca do 4 maja 1945 r.

11 lipca 1943 r. – Kulminacja rzezi wołyńskiej. O świcie sotnie OUN-UPA zaatakowały z zaskoczenia 96 wsi i osiedli polskich w trzech powiatach: kowelskim, horochowskim i włodzimierskim. Zamordowano wtedy aż kilka tysięcy Polaków.

12 lipca 1943 r. – Największa bitwa pancerna w dziejach II wojny światowej pod Prochorowką (jako część boju na Łuku Kurskim).

13 lipca 1943 r. – Niemiecka operacja pod kryptonimem „Hermann” wymierzona w polskich i radzieckich partyzantów, bazujących w Puszczy Nalibockiej. Niemcy spacyfikowali wsie Sikory-Tomkowięta (zginęło 49 osób), Zawadę i Laskowiec (zginęło 58 osób) w okręgu białostockim.

14 lipca 1943 r. – W Kołodnie w powiecie krzemienieckim oddziały UPA zamordowały 496 osób, w tym prawie 300 dzieci.

15 lipca 1943 r. – Utworzono Kierownictwo Walki Podziemnej AK.

17 lipca 1943 r. – Niemcy spacyfikowali wieś Krasowo-Częstki w okręgu białostockim, mordując 257 osób.

25 lipca 1943 r. – Włoscy faszyści zdymisjonowali Benito Mussoliniego.

1 sierpnia 1943 r. – Wybuch powstania w getcie będzińsko-sosnowieckim.

5/6 sierpnia 1943 r. – W wyniku akcji Kedywu uwolniono 66 więźniów politycznych i 67 więźniów zwykłych z więzienia w Jaśle.

7 sierpnia – 2 października 1943 r. – Operacja „Suworow” w celu wyzwolenia Smoleńska i Briańska.

9 sierpnia 1943 r. – Faszyści z NSZ rozstrzelali 26-28 partyzantów polskich z oddziału Gwardii Ludowej.

10 sierpnia 1943 r. – Polska dywizja rozwinęła się w 1. Korpus Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR.

16 sierpnia 1943 r. – Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Białymstoku, w którym wybuchło powstanie.

19 sierpnia 1943 r. – W Sielcach nad Oką został zorganizowany 1. Samodzielny Batalion Kobiecy im. Emilii Plater (stąd też jego żołnierki nazywano platerówkami). Platerówki w ramach ciężkiej służby wartowniczej znacznie ograniczyły falę kradzieży i bezprawia na zniszczonych i niedawno wyzwolonych ziemiach polskich. Grupa żołnierek z tego Batalionu osiedliła się na Ziemiach Odzyskanych, tworząc osiedle Platerowo. Powojenne dzieje Platerówek stały się inspiracją dla komedii „Rzeczpospolita babska”, której wiele scen nakręcono właśnie w Platerowie.

24 sierpnia – 23 grudnia 1943 r. – Bitwa o Dniepr, jedna z największych operacji militarnych w dziejach II wojny światowej.

26 sierpnia 1943 r. – Niemiecka ekspedycja karna spacyfikowała Jasionowo w gminie Lipsk, mordując 58 Polaków.

29 sierpnia 1943 r. – Grupa UPA dokonała masakry 628 Polaków, w tym 220 dzieci do lat 14 i 7 Żydów, w Woli Ostrowieckiej na Wołyniu.

30 sierpnia 1943 r. – W kilku wsiach na Wołyniu bandy UPA dokonały masowych mordów na Polakach.

11 września 1943 r. – Likwidacja getta w Przemyślu.

23 września 1943 r. – Likwidacja getta w Wilnie.

27 września 1943 r. – Żołnierze AK wysadzili w Choszczówce niemiecki pociąg pancerny jadący z Gdańska na front wschodni.

1 października 1943 r. – Żołnierze harcerskiego oddziału „Agat” dokonali udanego zamachu na gestapowca Ernsta Weffelsa.

9 października 1943 r. – Amerykańskie bombowce zbombardowały porty w Gdańsku i Gdyni.

12-13 października 1943 r. – Bitwa pod Lenino z udziałem wojsk polskich.

14 października 1943 r. – Powstanie więźniów w niemieckim obozie w Sobiborze.

24 października 1943 r. – Żołnierze oddziału Gwardii Ludowej im. Gen. J. Bema stoczyli całodzienną bitwę z obławą hitlerowską w lasach na Diablej Górze na Kielecczyźnie.

28 października 1943 r. – Pod murami Synagogi Starej w Krakowie Niemcy rozstrzelali 30 Polaków.

3 listopada 1943 r. – W obozie koncentracyjnym na Majdanku rozstrzelano 18 400 Żydów w ramach hitlerowskiej akcji Erntefest (Dożynki).

3 listopada – 23 grudnia 1943 r. – Bitwa o Kijów, której zwycięstwo pozwoliło Armii Czerwonej na wyzwolenie całej Ukrainy.

14 listopada 1943 r. – Gestapo aresztowało Małgorzatę Fornalską i Pawła Findera.

23 listopada 1943 r. – Władysław Gomułka został I sekretarzem PPR.

26 listopada 1943 r. – W Strzemieszycach Wielkich (dziś dzielnica Dąbrowy Górniczej) wśród podmokłych łąk pomiędzy ulicami Jana Majewskiego, Stacyjną, Ofiar Katynia i Akacjową na dużych rozłożystych drzewach gestapo powiesiło 11 Polaków (Stanisław Bogucki, Stefan Czech, Stanisław Faska, Jan Janusiński, Czesław Korzonkiewicz, Władysław Podbiega, Jan Sapolak, Józef Wójcik, Stanisław Wojciechowski, Roman Wywiał i Tadeusz Zarzycki) w odwecie za zastrzelenie niemieckiego żandarma, Ernesta Bermanna. Okupant spędził na egzekucję ok. 1000 okolicznych mieszkańców.

16 grudnia 1943 r. – Pod Częstochową hitlerowcy rozstrzelali 30 żołnierzy AK i AL za sabotaż w hucie „Raków”.

24 grudnia 1943 r. – 17 kwietnia 1944 r. – Wyzwolenie przez Armię Czerwoną prawobrzeżnej Ukrainy, całkowicie unicestwiając 18 dywizji rumuńskich, niemieckich oraz węgierskich i zmniejszając o połowę stan liczebny 68 innych dywizji państw Osi.

25 grudnia 1943 r. – Bandy UPA zamordowały 40 Polaków w Janówce.